Süryani kimdir?

  Tarihin tozlu sayfalarından günümüze kadar uzanarak köklü bir geçmişe sahip olan Süryaniler, bu zamana kadar kültürlerini ve inançlarını koruyarak, her şeye rağmen ayakta kalmışlardır. Şimdi bu tarih sayfasını biraz aralayalım...

Mor Gabriel Manastırı Mardin'de bulunan dünyanın en büyük Süryani Ortodoks Manastırıdır. Fotoğraf: Seyit.47

   Süryaniler eski adlarıyla Suryoyolar, genellikle Mezopotamya bölgesine yerleşmişlerdir ve kökenleri  5000 yıllık uzun bir geçmişe dayalıdır. Yaşadıkları bölgede Hristiyanlığı kabul edip çeşitli zorluklara göğüs germiş ve günümüze kadar varlıklarını sürdürmüşlerdir. Süryanilerin köklerinin nereden geldiğine dair farklı görüşler bulunmaktadır. Bunlardan biri Aramilerdir. konuştukları Aramice'ye Süryanice demeye başlamıştır. O dönemde Süryaniler ile birlikte bölgede yeni benimsenen Hristiyanlık inancı özdeşleşmiş, biri anılınca diğeri peşinden gelir olmuştur. Bir diğer görüş ise köklerin Asurlulardan geldiğini savunur. Aslında bu iki görüşün de ortak bir paydada buluşması gerekir çünkü Süryanilerin kökeni tüm eski Mezopotamya halklarına dayanır. Görüşlerin farklı olmasının asıl sebebi, Süryanilerin kendi özelliklerine sahip olmalarını istemeleridir. Şöyle ki Asurlulardan geldiklerini düşünenler siyasal bir toplum olduğunu savunmakta; Aramilerden geldiklerini düşünenler ise inançlarına bağlı bir toplum olmasını arzu etmekte ve buna bağlı olarak toplumda düzeni sağlamaya çalışmaktadır.

   Aslına baktığımızda Asur ve Arami diye bahsedilen halk aynıdır. Bu halk Eski Mezopotamya kültürünü taşımaktadır. Sadece isimler bölgelere göre değişiklik göstermektedir. Hristiyanlığa geçiş sonrası Süryani adı yaygınlaşmış ve o bölgede Hristiyan olan halka “Süryani” denmeye başlanmıştır. Yani Hristiyan olmadan önceki isimleri Asurlular ve Aramiler olarak bilinmektedir. Buna karşılık kökenlerinin tüm Mezopotamya halkına dayandığını görmekteyiz. Bu bölgede yaşayan tüm halklar hemen hemen aynı örf ve adetleri benimsemiş, aynı dili konuşmuş ve Hristiyanlığı kabul edip aynı dile mensup olmuşlardır. Yeni isimleriyle birlikte de Süryaniler doğmuştur.

   Süryani adının nereden geldiğine dair pek çok varsayım vardır. Fakat bu varsayımların tek ortak özelliği o bölgede uzun yıllar hüküm sürmüş bir kralın adından gelmekte olduğudur. Süryani adının tam olarak nereden geldiği ve neden dolayı kullanıldığı kesin olarak bilinmemektedir. Günümüzde en çok duyulan iki varsayımı “Anadolu’nun Solan Rengi Süryaniler” adlı kitabın yazarı olan Yakup Bilge’nin eserinde anlatılmıştır.

   Suriye adının o zamanın bölge hükümdarı Kilikos’un kardeşi Suros’tan geldiği düşünülmektedir. Süryani ismi de Suros’tan türeyerek bugünkü şeklini almaktadır. 11.yy’da yaşamış olan Arami kralı Suros’un yönettiği bölgenin adı “Surisyin” olarak adlandırılmaktadır. Zaman geçtikçe sondaki “s” harfi düşerek “Suriyn” olduğu ve yerleşik halkın adının da o şekilde anıldığı bilinmektedir. Bir diğer varsayıma gelecek olursak Asurluların yaşadığı bölgeye “Asurya” denmektedir. Zamanla “Asurya” ve “Asuryan” kelimeleri Aramca konuşan halkın diline yerleşerek kullanılmaya ve daha sonra değişikliğe uğrayarak Asuroyo olarak telaffuz edilmeye başlanmıştır. Günümüzde de “A” harfi düşerek Suroyo yani Süryani olarak kullanılmaktadır.

ESKİ SÜRYANİ TARİHİ

  

  Eski Mezopotamya’da yaşayan milletlerin tarihi, Süryanilerin milattan önceki tarihleridir. İslamiyetten önceki dönemde o bölgede yaşayan halklar birbirleriyle daha çok kaynaşarak, o bölgede daha da yaygınlaşmışlardır. Buna sebep olarak Aramilerin Mezopotamya’ya yerleşmeleri gösterilmektedir. Asur İmparatorluğu’nun ve Babil Devleti’nin yıkılması ile birlikte de yeni bir durum oluşmuştur. Bu durum tüm eski Mezopotamya halkları içinde büyük bir kaynaşma ortaya çıkarmıştır. Bunun sebebi dışarıdan gelen bir yabancının, yaşadıkları bölgeyi ele geçirmeye çalışmasıdır. Yabancıların himayesi altına girmiş olan bu halklar aslında aynı dili konuşup, benzer örf ve adetlere sahip oldukları için kaynaşmaları hızla devam etmiştir.

   Aramiler de bu arada Fırat ve Dicle nehirleri arasına girmeye çalışmaya başlamıştır. Aramilerin saldırılarına uğrayan Asurluların nüfusu gittikçe azalmış, halk köleleştirilmeye başlanmıştır. Fakat daha sonra bu saldırılar son bulup, Aramiler Mezopotamya’da yerleşik hayata geçip, Asurlu halkıyla anlaşmaya başlamıştır. Buna karşılık olarak Asur halkı da bu süre zarfında güçlenip Aramilere saldırmış ve Aramiler Asur’un himayesi altına girerek bu iki devlet birleşmiştir.

   Hristiyanlığı kabul edince bu iki halkın kaynaşmaları hızlanmıştır. Artık aynı  dil, gelenek ve göreneklerin yanı sıra aynı dine de sahip olmuşlardır. Buradan da Süryanilerin temelinin aslında Akadlılar, Asurlular, Aramiler ve Babillilere dayandığını görmekteyiz. Böylece aynı dini kabul ederek bu toplumlar büyük bir dinsel kültür ortaya çıkarmıştır. Eski Mezopotamya ulusları birleşerek Hristiyanlık inancının esas alındığı Süryani milletini doğurmuştur.

SÜRYANİ TARİHİNDE BÖLÜNMELER

   Süryani tarihinde önemli iki dönem vardır; Hristiyan ve putperest Süryaniler. 

Süryaniler Hristiyanlığı kabul etmeden önce putpereset bir hayat sürdürmüşlerdir. İsa’nın gelişiyle Hristiyanlık Mezopotamya’ya doğru hızla yayılmıştır. O dönemde Roma İmparatorluğu ve Bizans Hristiyanlık inancına dair etkin bir rol oynamıştır. Tanrı ve İsa ilişkisi üzerine çeşitli din fikir ayrılıkları çıkmış bunun üzerine Süryaniler batı (Diyarbakır, Antakya, Maraş, Urfa, Mardin, Midyat, Nusaybin ve Suriye) ve doğu (İran, Irak ve Hindistan) bölgesi Süryanileri olarak anılmaya başlanmıştır.

   Birlik ve beraberlik anlayışı içinde etkinliklerini sürdüren Batı Süryanileri ve Doğu Süryanilerinin kopma noktası olarak Kalkedon (Kadıköy) Konsili’nin büyük bir rolü bulunmaktadır. (Konsil: Öğreti ve Kilise düzeni ile ilgili problemleri çözmek üzere toplanan piskopos ve din alimlerinden oluşan kurul.)

   Bizans, Doğu Süryanilerinin kurduğu kiliselerde kendi görüşlerini empoze etmeye başlamıştır. Bu, ayrılığın en büyük nedeni olarak görülmektedir. Bizans kilisesi patriği olan ve bu konsilin en önemli ismi Mor Nastur’dur. Mor Nastur, İsa’nın doğası gibi konuları incelemiştir. Mor Nastur’dan önce onun gibi birçok Süryani filozof, Bizans otoriteleri tarafından bastırılmıştır. Mor Nastur’u savunan birçok kişi çeşitli protestolarla seslerini duyurmaya çalışmıştır. Bunun üzerine Nastur sürgün edilmiştir. Onu destekleyen kişilere de “Nasturi” denmeye başlanmıştır. Nasturi diye damgalanan bu kişilere bir de İsa’yı inkar ettikleri manasına gelen “çift doğa” kelimesi de eklenmiştir. Bu sırada da Batı Süryanileri olarak adlandırılan Antakya Süryani Kilisesi de gün geçtikçe aldığı baskılar yüzünden yok olmaya başlamıştır. Bu esnada Yakup Burdono adıyla genç bir Süryani rahip ortaya çıkıp kiliseyi yıkılmaktan kurtarmıştır. Gerçekleştirdiği üstün başarı sayesinde çok sevilmiştir. Bu da, Bizans tarafından pek hoş karşılanmamış,  daha sonra Yakubiler ismi ile küçümsemek amacıyla anılmıştır. Yakubiler, günümüzdeki Süryani Ortodokslardır.

  Süryanilerin en önemli merkezlerinden biri olan Deyrulzefaran Manastırı rahibi Raban Gabriel Akkurt ve Mezopotamya ovasına açılan devasa kapı .

   Bu olaylar sonrası Bizans İmparatoru Markian’dan korkan bir grup Süryani, Kadıköy Konsil’inin kararlarını kabul etmiştir. Bunlara da “Malkoye Melkit” denilmeye başlanmıştır. Süryanice “kralın yandaşları” manasında kullanılmaktadır. Arap istilasından sonra dillerini Süryanice'den Arapça'ya çevirmiş ve Bizans kilisesinden ayrılmışlardır. Malkoye Melkit’ler günümüzde Rum Ortodokslardır.

   Zamanla bu topluluk içerisinde bir başka bölünme daha olmuştur. “Maronit Patrikliği” adı altında kurulan bu bağımsız gruba mensup üyeler de Maruniler olarak anılmaya başlanmıştır.Nasturilikten zamanla kopan Kıbrıs Nasturi Metropoliti Timotheos ve onun düşüncelerini benimseyen gruba da “Keldani” denilmiştir.

   18.Yüzyıl içinde Antakya Süryani Kilisesi bir bölünmeye daha şahit olmuştur. Bir grup Süryani Papalığa bağlanarak “Süryani Katolik” adı altında bir grup kurmuşlardır. Papalığa bağlanmak isteyen bazı Süryaniler, yapılan patrik seçimlerini fırsat bilip eşit oy çıkartıp bölünmeye gitmişlerdir.

   19.Yüzyıl içinde Protestanlık hakkında Amerikalı ve İngilizlerin yaptığı çalışmalar sonucu Süryani Protestan grubu da ortaya çıkmıştır.

    Bir de başka türde parçalanmalar da olmuştur. Bunlar, İslam dinine geçen Süryanilerdir. Bu topluluklara Mhalmi adı verilmiştir. Mardin ve çevresinde yaşamakta ve tüm yerleşmelerin adı Süryanice konulmuştur. Köylerde bulunan birçok cami geçmişte kilise olarak kullanılmıştır. Geçmişten gelen çeşitli gelenek ve göreneklerini hala sürdürmektedirler.

    Süryaniler tarih boyunca birçok nedenden sürekli olarak kendi aralarında bölünmüştür. Bu sebeptendir ki güçlerini bölünerek kaybetmişlerdir. Fakat buna rağmen bugüne kadar kendilerine has kültürlerini, örf ve adetlerini sürdürmeyi başarabilmişler ve Süryani kültürünü terk etmemişlerdir.